Вершалінскі рай [Аляксей Карпюк] (fb2) читать постранично, страница - 3

от пабачыце!

— Мо для выпрабавання бог паслаў?!

— А што думаеш? Раней гэтак часта бывало. Пажыве, пажыве ў вёсцы такі пасланец год-другі, потым бог да сябе яго забірае, а ў вёсцы знаменні адкрываюцца!..

Лаўрэн паківаў галавой.

— Шчэ бяды вёска не абярэцца, калі скрыўдзіць хто такую нядойду!..

— О-о, трэ цяпер глядзець ды глядзець!

— Бабы ёю заняліса!..

— Марыся мая Хайкеля папярэдзіла,— не прамінуў пахваліцца сваёй кабетай Русель.— Схадзіла да яго і зрабіла ўсё як трэ!.. Адно ці верыць такому недавярку?..

3.

Мінуў нейкі час, і нечакана для ўсіх таўстаногая дурніца нарадзіла сына.

— Бабы, а чаго ад яе хацець?..— разважыла Руселіха.— Мало — дурная, шчэ і пакорная, як цялушка!.. Што яна з дзіцем рабіць будзе?

Грыбоўшчынскія цёткі папракліналі местачковага нягодніка, што спакусіў сірату, і зачасцілі ў халупку, дзе сярод трантаў кешкалася дзіўная пара, завохкалі: дзіця з'явілася на свет вялікае і рухавае, такім бываюць адно гадавалыя малыя.

Выхаванне груднога дзіцяці — далікатная школа эмацыянальнага жыцця. Успрыняцце свету для такога жэўжыка даходзіць праз тонкае адчуванне адценкаў роднага слова, разам з ласкавым і клапатлівым, трывожным і чулым, уміленым і мудрым выражэннем мацерыных вачэй, з яе радасным захапленнем, смехам і дыханнем. Дурніца такога багацця, вядома, сыну даць не магла. Псіхіка хлопчыка, бы ў таго няшчаснага падкідыша, які трапіў у нару да ваўчыцы на выхаванне, пайшла на перакос. Але жахлівыя скуткі гэтай анамаліі людзі меліся адчуць значна пазней.

Покуль што цёткі зносілі парадзісе падарункі і дапамагалі ёй чым маглі. Жонка Аўхімюка заўважыла ў ненармальнай яшчэ і эпілепсію.

— Слухайце, бабы, але ж нямая—прыпадачная! — аб'явіла яна сяброўкам.— А божа ж мой, каб хоць не задушыла малое, калі прыступ кіне!..

Трывожыцца ім давялося нядоўга.

Крынкаўскія ўхажоры дурніцу да непрытомнасці напаілі, і яна перад вёскай сканала. Хаваць на могілках нехрышчоную поп не дазволіў, і яе закапалі на выгане. Сіраціну аддалі да гаспадара Станкевіча пасвіць гусей. Цёткі дамовіліся, вядома, што чалавек сірату завядзе ў Крынкі ды ахрысціць.

Першыя словы малы пачаў вымаўляць толькі ў шэсць год. Аднак жвавы і непераборлівы хлопчык, які еў і свіную бульбу, ніколі не хварэў ды спаў у хляве разам з каровамі, дзядзьку здавальняў.

Неўзабаве за сіратой пачалі заўважаць ненатуральную сілу.

Калі пастухі пачыналі дужацца, Станкевічаў парабак даваў рады нават пераросткам. А то ўзлазілі яму на плечы браты Аўхімюкі, і ён пёр іх праз вёску подбегам. I ніхто, напэўна, не ўмеў так «выстраліць» з жабы ці дабрацца да вераб'інага гнязда...

Станкевіч сам быў католік, усё ніяк не мог вырашыць, куды ж яму завезці малога парабка: да касцёла ці да бацюшкі? Аднаму і другому трэба было плаціць грошы альбо валачы два пуды жыта. I дзядзька нарэшце махнуў рукой.

Сірата гэтак і застаўся нехрышчоным. Людзі яму прыдумалі імя самі.

Паўтарак — празвалі асілка ў Грыбоўшчыне.

4.

У той час, калі за гусямі ў Станкевіча бегаў танны пастух, Клімовічава Юзэфіна на пагорку, жнучы, нарадзіла другога сына, Альяша. Страшаўскія хлопцы з пакалення майго дзеда ў Студзянскім лясніцтве спускалі сосны, а ў Грыбоўшчыне сталаваліся. Жыццё потым так слаўнага Альяша прайшло на іхніх вачах. Апавядаючы нам, малым, пра тое, як, калісьці жылі людзі, дзед ахвотна расказваў і пра меншага Лаўрэ-навага наследніка, і пра Паўтарака. Было пра што паслухаць.

Клімовічаў Лаўрэн трымаў сыноў у паслухмянасці, біў за справу і без прычыны, а жонка ў звычайных праявах дзіцячай натуры бачыла адну загану.

Бывала, сядзяць бабы ў нядзелю на тых самых каменнях пад плотам, а маленькі Альяш падбяжыць да Юзэфіны з галінкай бэзу ды пахвадіцца:

— Маму, глянь — кветка!

— Кінь зараз жа гэто зелье! — крычала Юзэфіна, бытта ў сынавых руках было нешта агіднае.— Кінь, покуль бацькі не паклікала!.. Кідай гэто дзераво!..

Хлопчык панура адыходзіў.

Павяла аднойчы Юзэфіна абодвух сыноў у Вострава да прычасця. Ведаючы, што ад яе, перахрышчанай з каталічак, бабы не будуць адводзіць вачэй, Лаўрэніха апранула сыноў у плюшавыя касцюмчыкі з кароткімі штонікамі, у якіх яшчэ ніхто з малых не хадзіў,— хай глядзяць, якая яна маці, і зайздросцяць.

Бацюшка ўзяў з пазалочанай чашы намочаны ў віне хлеб, сунуў лыжачку ў рот Максіму. Дзіця закашлялася і пырснула ўсё прычасце сабе і брату на грудзі.

У царкве ўзняўся перапалох. Раззлаваны свяшчэннік ад абурэння не знаходзіў слоў. Помслівыя бабкі апяклі Юзэфіну злараднымі вачыма. Дзячок жа дзелавіта вышчыкнуў нажнічкамі кавалкі з касцюмчыкаў, куды капнула «кроў і цела Хрыстова», сабраў усё у талерачку і панёс паліць у кадзідле...

Юзэфіна потым не магла забыць ганьбы, не магла дараваць старэйшаму сыну прамашкі. Максім вечна хадзіў у сіняках, а маці на кожным кроку яму цвярдзіла:

— Ніяк не здохнеш, заменак ты!.. Іншыя малыя ўміраюць ці топяцца, а цябе, паганца, і