Вершалінскі рай [Аляксей Карпюк] (fb2) читать постранично, страница - 4

халера не бярэ!.. Каб ты сінім агнём згарэў, байструк няшчасны, як ты на маю галаву навязаўсо!..

Зрэшты, малыя наогул тады не надта ведалі ласку. Хлопчык выбягаў на вуліцу, а іншы дарослы кідаў стандартны жарт:

— Патрымай, патрымай мне яго, я яму зара сюську адрэжу!

I здаволенаму дзецюку смешна было глядзець, як перапалоханы да смерці малы даваў драла на свой падворак.

Уяўную распусту ў дзяцей тады выганялі ледзь не з дня нараджэння. Білі іх і ў школе. Сыпалі на падлогу грэчку і ставілі з паднятымі рукамі на калені. Гадзінамі прымушалі маліцца...

Аднак ні беднасць, ні лупцоўка не перашкаджалі ім стаць дарослымі, а палачнае выхаванне давала вынік.

Суботнімі і нядзельнымі вечарамі, захльшаючыся ад маладосці і свабоды, страшаўскія лесарубы з Альяшом і яго братам Максімам зацягвалі на ліпу якому-небудзь дзядзьку сані альбо затыкалі снопікам удаве комін ды ішлі да цёткі патрабаваць выкуп. Узброеныя бязменамі і нажамі, гарланілі:

— урываліся на музыкі, разганялі сапернікаў.

А ўжо каранным нумарам у іх было — злавіць на вуліцы дзеўку, завязаць ёй на галаву спадніцу і потым на вечарынцы ўспамінаць падрабязнасці і гэтак рагатаць, каб ахвяра бачыла разяўленыя ад весялосці раты, бачыла, як паказваюць на яе пальцам.

Верхаводзіў над усімі Паўтарак — дужы, пранырлівы: насуперак яму і слова не скажы.

Сын прыпадачнай вырас падобны на камель дуба. Нібы выліты з аднаго кавалка магутны торс, мускулістыя і кароткія ногі, а на квадратных плячах сядзела моцна пасаджаная галава з шырокімі сківіцамі. Рухаўся хлапец, нахіліўшыся наперад,— бытта толькі і займаўся тым, што развальваў платы ды выбіваў з вушакоў дзверы.

Паўтарак мог хапіць за рогі быка, заламаць яму галаву на спіну, і жывёліна, як падкошаная, апускалася на калені.

А то яшчэ ўпіраўся ў ручку воза, і конь не мог зрушыць з месца. Паздзекаваўшыся гэтак з дзядзькі, Паўтарак браўся за колы, паднімаў воз, і перапалоханы да смерці фурман з палукашкам ды саломай ляцеў на зямлю.

Надышоў час, забралі да войска страшаўцаў, якія працавалі тады ў Студзянскім лясніцтве.

Пайшоў служыць Клімовічаў Максім, потым і яго брат Альяш.

У салдаты не ўзялі адно Голубавых хлопцаў — Якуб з Настусяй папрадавалі ўсё, што маглі, падкупілі прызыўную камісію і ўладкавалі сыноў майстрамі да краўца ў Гродна.

Не ўзялі служыць і Паўтарака. «Па прычыне тупасці і хранічнага сіфілісу» — напісалі сіраце ў дакументах урачы.

5.

Ішлі гады.

Вярнуўся з войска мой дзед.

Вярнуліся і астатнія страшаўскія лесарубы, і былыя задзіры ды толькі часамі ўспаміналі, як ў Грыбоўшчыне разганялі музыкі ды палохалі людзей. Іхняя свядомасць к таму часу склалася ў адпаведныя стэрэатыпы.

Усе яны пажаніліся, падмянілі пастарэлых бацькоў на гаспадарках, гадавалі сваіх дзяцей і гэтаксама, як дзяды і прадзеды, пасціліся перад вялікімі святамі, хадзілі ў царкву ці касцёл і выстойвалі абедні ды з жанкамі паддаваліся ажыятажу вакол мошчаў «Іудзеямі ўбіеннага Заблудаўскага дзіцяці Гаўрыіла»¹.

Аж не верыцца, страшна падумаць, што і маё Страшава было ва ўладзе такіх забабонаў.

Дзед мой не схадзіў на каляды да царквы — двайнёй якраз жарабілася кабыла. Але стараста ўзяў яго на ўлік і вясною не дазволіў бабе Палосі выслаць перад працэсіяй з Габрусём звоец палатна.

Яе ганьбу вясковыя кабеты напаміналі бабе Палосі да самай смерці. Гэтак жа да смерці пакараная жанчына ўсё апраўдвалася, што пацярпела праз антыхрыста мужа, бо сама яна — чыстая перад госпадам богам і дзевай Марыяй, як расінка.

Бацька на вялікі пост выпіў у Гарадку з кампаніяй ды закусіў каўбасой. Не паспеў ён дайсці дадому, а вестка аб крамоле Палосінага сына ўжо ўскалыхнула Страшава. Мужчыны выйшлі гулякам насустрач ды не ўпусцілі іх у вёску. Перапалоханыя не на жарты хлопцы пабрылі на балота, зашыліся ў абарогі і сталі чакаць, покуль ачысцяцца ад скаромнага і выйдзе хмель.

Цяпер ужо наступнае пакаленне страшаўскіх юнакоў, з імі і мой бацька, спускалі ў Студзянскім лесе выносныя сосны ды гэтаксама хадзілі на вечарынкі, затыкалі саломай каміны, прывязвалі да галля чые-чебудзь сані ды лавілі дзявок. Толькі ўжо сталаваліся нашы хлопцы ў другой вёсцы. У Грыбоўшчыну цяпер было небяспечна і заходзіць.

6.

Сын дурніцы з немцам Вілем з Саколкі сабралі рэ-цыдывістаў, якія ўцяклі з гродзенскай турмы, і стварылі бандыцкую шайку. Пранырліваму, крыважаднаму і зусім дурному, калі нап'ецца, бандыту аднолькава было — рабаваць папа з працэсіі з мошчамі ці сцягнуць з галавы ў цёткі хустку, а таму, хто сказаў слова супроць,— паламаць рукі і ногі.

Паўтараку нехта ўвёў у вушы, што ён павінен помсціць за сваю маці. Асілак перапыняў чыю-небудзь дзяўчыну на дарозе і валок да магілы на выган